Η φύση της κοινωνίας του μελισσιού

”Η ζωή είναι ένα λουλούδι κι ο έρωτας το μέλι του.” Βίκτωρ Ουγκώ

Οι μέλισσες δεν μπορούν να επιβιώσουν μία – μία μόνες τους όπως μπορούν πχ τα ερπετά ή τα θηλαστικά. Για να επιβιώσει μια μέλισσα έχει απόλυτη ανάγκη και τις άλλες, δηλαδή την κοινωνία των μελισσών.  Μέλισσα που θα αναγκαστεί να απομακρυνθεί από την κυψέλη της,  είτε θα καταφέρει βρει κάποια άλλη κυψέλη να ενταχθεί,  είτε θα πεθάνει.   Ένα μελίσσι για να είναι βιώσιμο θα πρέπει να αποτελείται από μια βασίλισσα και ένα ελάχιστο πλήθος  περίπου 200 εργατριών.  Αυτός ο αριθμός είναι ο ελάχιστος απαραίτητος ώστε να υπάρχει μέσα  στο μελίσσι ικανός αριθμός μελισσών για την εκτροφή του γόνου, τη συλλογή τροφής και νερού, και προπαντός για τη  ρύθμιση της θερμοκρασίας και της υγρασίας μέσα στην κυψέλη.

Το ανθρώπινο σώμα όπως και το σώμα πολλών όντων, κάνει καύσεις ώστε να κρατά τα επίπεδα θερμοκρασίας στα επιθυμητά επίπεδα.  Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τις μέλισσες, που αναπτύσσουν την απαιτούμενη θερμοκρασία μόνον όταν συνυπάρχουν πολλές μαζί.  Γι αυτό τους χειμερινούς μήνες ή τις ψυχρές μέρες  της άνοιξης, οι μέλισσες όχι μόνον δεν πετούν, αλλά μένουν όλες μαζί μέσα στην κυψέλη τους, μαζεμένες μεταξύ των κηρηθρών σε μια "σφιχτή μπάλα" στην περιοχή του γόνου, προκειμένου να κρατηθούν ζεστές οι ίδιες αλλά και ο γόνος.  Σε περίπτωση που η έκταση του γόνου είναι μεγαλύτερη από την περιοχή που καλύπτει η μελισσόσφαιρα,  και μέρος του γόνου μείνει εκτεθειμένο στις χαμηλές ( ή και υψηλές ) θερμοκρασίες,  θα πεθάνει.  Θα πεθάνει επίσης και όποια μέλισσα δεν προλάβει να επιστρέψει στην κυψέλη της όταν η θερμοκρασία κάποια στιγμή πέσει απότομα πολύ χαμηλά.

Η μελισσόσφαιρα (στο σκίτσο  φαίνεται με κόκκινο χρώμα) σχηματίζεται μεταξύ των πλαισίων στην περιοχή του γόνου  για να τον κρατά ζεστό.

Το φαινόμενο αυτό κατά το οποίο οι μέλισσες συγκροτούν μελισσόσφαιρα για να αντιμετωπίσουν την εχθρικά χαμηλή ή υψηλή θερμοκρασία ονομάζεται ομοιόσταση, και είναι καθοριστικής σημασίας για την επιβίωσή τους.  Μελίσσι μικρότερο των 200 ατόμων δεν θα καταφέρει εύκολα να επιβιώσει, ακόμα και αν οι συνθήκες δεν είναι και τόσο ακραίες. Προσωπικά εγώ ποτέ δεν κατάφερα να ξεχειμωνιάσω μελίσσι 200 ατόμων, και ας κατοικώ σε  περιοχή με μαλακό κλίμα.

   Το μελίσσι αυξομειώνει τον πληθυσμό του ανάλογα με τις εποχές του έτους. Δηλαδή στο τέλος του φθινοπώρου  η μάνα σταματά να γεννά με εντατικούς ρυθμούς, για να ελαττώσει τον πληθυσμό του μελισσιού προκειμένου  να κάνει οικονομία στις προμήθειες τροφών που έχουν αποθηκευτεί για τον χειμώνα.  Όταν οι θερμοκρασίες χαμηλώσουν πολύ, η μάνα θα σταματήσει εντελώς τον γόνο, και το μελίσσι θα μείνει με έναν ελάχιστο πληθυσμό 5.000 – 10.000 ατόμων.   Αυτές οι μέλισσες, που πρέπει να είναι νέες και καλοθρεμμένες, είναι εκείνες που θα αντιμετωπίσουν τον χειμώνα, και νωρίς την άνοιξη θα ξεκινήσουν την εκτροφή του γόνου ως παραμάνες, παράγοντας δηλαδή τον πρώτο βασιλικό πολτό που είναι απαραίτητος για την εκτροφή.

   Με το πρώτο νέκταρ της άνοιξης το μελίσσι ξεκινά να αυξάνει τον πληθυσμό του για να φτάσει μέσα στον Μάιο και Ιούνιο (ανάλογα την περιοχή και τις ιδιαιτερότητες της χρονιάς)  να έχει πάνω από 40.000 μέλισσες, οι οποίες χρειάζονται για να συλλέξουν τροφή.  Τον Ιούλιο και ανάλογα τα επίπεδα του νέκταρος που δίνει η χρονιά, το μελίσσι θα ξεκινήσει την μείωση του πληθυσμού  και μπορεί για μερικές μέρες να σταματήσει τον γόνο τελείως.  Από τα μέσα του Αυγούστου  - αρχή Σεπτεμβρίου ανάλογα την περιοχή και την χρονιά-  θα ξεκινήσει εκ νέου την ανάπτυξη του πληθυσμού που θα χρειαστεί για να συλλέξει το φθινοπωρινό νέκταρ  και τα μελιτώματα.  Στα μέσα Νοεμβρίου  το μελίσσι ξεκινά και πάλι την μείωση του πληθυσμού και ετοιμάζεται για τον χειμώνα.

Το γνωστό Κρητικό κόσμημα με τις μέλισσες, απεικονίζει την διαδικασία της τροφάλλαξης.

   Ένας επιπλέον λόγος που η μέλισσα δεν μπορεί να επιβιώσει μόνη της είναι ότι η κατασκευή του μελιού απαιτεί αρκετές μέλισσες. Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει πως το νέκταρ όταν εισέρχεται στην κυψέλη αποθηκεύεται στις κηρήθρες και εκεί γίνεται μόνο του μέλι.  Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Οι μέλισσες επεξεργάζονται το νέκταρ μέσα στο στομάχι τους, αφαιρώντας ποσοστό υγρασίας και εμπλουτίζοντας το με ένζυμα.  Αφού το επεξεργαστεί μια μέλισσα, μετά το βγάζει από την προβοσκίδα της και το δίνει σε άλλη μέλισσα για να συνεχίσει κοκ.

Δηλαδή μπορούμε να φανταστούμε ότι το μελίσσι έχει ένα κοινό στομάχι στο οποίο παράγεται το μέλι του.  Η διαδικασία της τροφάλλαξης εκτός από την μετατροπή του νέκταρος σε μέλι, συμβάλει στην απαραίτητη διασπορά των φερομονών της βασίλισσας μέσα στο μελίσσι.

Αυτή η διαδικασία αλλαγής της τροφής από το ένα άτομο στο άλλο ονομάζεται τροφάλλαξη και είναι  διαδεδομένη στα κοινωνικά έντομα (όπως οι μέλισσες και τα μυρμήγκια) και σε άλλα ζώα (κάποια σπονδυλωτά και πτηνά). 

      Η διαδικασία της τροφάλλαξης στα Ασιατικά- Αυστραλιανά μυρμήγκια "Υφαντές".

Εύκολα γίνεται κατανοητό το ότι η κάθε μέλισσα αποτελεί  ένα κύτταρο στο σώμα ενός οργανισμού (μελίσσι) έξω από το οποίο δεν θα μπορέσει να επιβιώσει.  Γι αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις μέλισσες όχι ως μεμονωμένα άτομα, αλλά ως μελίσσια, δηλαδή λέμε "έχω 10 μελίσσια" και όχι  "έχω 100.000 μέλισσες".

Πηγή